К основному контенту

MONOPOLIYADAN BETER MONARXIYA

Jaqın 10 kún ishinde mámlekettegi bas ekzamenator — MTO bir emes eki sudda jeńilgenin ǵalaba xabar quralları járdeminde esitken shıǵarsız. 48 sekundqa «keshikken» qız, durıs varianttı belgilese de, onıń juwabı nadurıs dep esaplanǵan «abiturient» jigittiń miynetleri bir pul bolıp, student dep tán alınbaǵan jaslarǵa qarata islengen ádalatsızlıqlar Mámleketlik test orayına úlken jek kóriwshilik penen qarawıńızǵa sebepshi bolıwı itimal, tap men sıyaqlı.

© Gazeta.uz
Ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarınan baslap-aq elimizde bilimli jaslardı tańlap alıwda test sisteması engizildi. Meni keshirersiz, bıraq áyne kúnge shekem men bul sistemanıń keltirgen paydasın sezgen emespen. Kerisinshe, ótken dáwir ishinde elimizde óziniń atın qaǵazǵa túsire almaytuǵın sawatsızlar kóbeydi, repetitorlarǵa qaramlıq júzege keldi, self study ne ekenin jaslarımız bilmey atır, olar tek oqıwǵa kiriw ushın ǵana oqıp atır.

Sonday bolıwına qaramastan «Mámleketlik test orayı» dep atalatuǵın monopolist shólkem óziniń jumısın Ministrler Keńesi janında dawam ettirmekte. Awa, men aqırǵı gápimde «monopolist» sózin qollandım hám bul sózdi tırnaqsha ishine de alǵan joqpan, óytkeni olar búgin biz abiturientlerden «sadaqa» sorap basladı… 

Bárshemiz monopoliyanıń keri tásiri haqqında jaqsı bilemiz. Tilekke qarsı, búgingi kúnde Ózbekstanımızda ékonomikanıń ayırım tarawlarında monopoliya elege shekem saqlanıp qalmaqta. Mısalı, UzCardʼtıń monopoliyasınıń aqıbetlerin biz ótken jılı bul sistema 2 kún dawamında islemey qalıp, bazarlarımızda sawda toqtap qalǵanda hám hár túrli qolaysız jaǵdaylar júzege kelgende bayqap qaldıq. Onnan soń, Ministrler Keńesiniń 2017-jılǵı «Yuridikalıq shaxslardıń aydawshıların qayta tayarlaw haqqında»ǵı qararı tiykarında «Avtotest» monopoliyasın aytayıq pa yaki Ózbekstanda internet tezliginiń pás, bahası qımbat bolıwınıń tiykarǵı sebepleriniń biri retinde «O‘zbektelekom»nıń monopoliyasın atap kórseteyik pe? Menińshe, úndemey-aq qoyǵan maqul.

Mine ápiwayı metafora: Sizge keshki awqattı tayarlawıńız ushın kartoshka kerek. Bunıń ushın bazarǵa kelesiz hám tek ǵana bir dúkanda kartoshka satılıp atırǵan boladı. Lekin, bul jerdegi kartoshkalar solıp qalǵan, ayırımları shirigen — qullası, jaqsı ónim dep aytıp bolmaytuǵın dárejede. Bunday waqıtta siz sol kartoshkalardıń bahası qanday bolıwına qaramastan — meyli ol 3000, meyli 5000 sum bolsın olardı satıp alıwǵa májbúrsiz. Óytkeni, átiraptaǵı basqa dúkanlardıń heshbirinde kartoshka joq.

Demek, monopoliya — bul bazardı jeke ózi iyelep alıw. Al, endi usı termindi Mámleketlik test orayına qarata qollana alamız ba? Juwap: Monopoliya kóbirek ékonomika menen baylanıslı termin bolǵanlıǵı sebepli, usı kúnge shekem MTO nı «monopolist» dep ataw múmkin emes edi. Lekin, endi bunday dep aytıwǵa haqımız bar: «Monopolist!». Sebep — olar bıyılǵı jıldan baslap finanslıq jaqtan paydaǵa kirip basladı. Sonı yadda saqlań: Abiturientlerden jıynalǵan pullar Mámleketlik test orayınıń qaltasına túsedi, al siz oylaǵanday, salıq basqarması arqalı mámleketke ótip, ol jerden pensiya yaki stipendiya bolıp qaytpaydı.

Básekisiz rawajlanıw bolmaydı. Áyne usı túsinikti qabıllaytuǵın bolsaq, búgin joqarı oqıw orınlarına talabanlardı saylap beriwdi tek ǵana bir shólkemge hám onıń testlerine isenip tapsırıp qátelikke jol qoyamız. Hám bul qátemizdiń sáwlesin biz aldınǵı postlarımda sóz etkenim sıyaqlı MTO tárepinen test tapsırmalarına kirgizilgen biymáni sorawlar jáne de Kun.uz maqalasında xabar berilgenindey ádalatsızlıqlarda kóriwimiz múmkin. 

Rawajlanǵan mámleketlerden Britaniyanı mısal etip alsaq, ol jerde tiykarǵı ekzamenator — AQAʼden tısqarı jáne birqansha shólkemler mámleketlik imtixanlardı ótkeriw — kvalifikaciyalaw hám sertifikatlar beriw huqıqına iye. Bul bolsa salamat báseki shárayatın jaratadı, sonıń menen birge abiturientlerge tańlaw múmkinshiligin beredi — olar ózleri qálegen shaxsqa imtixan tapsıradı. Sonı da aytıp ótiw kerek, bul shólkemlerdiń hámmesi pullıq xızmetlerdi kórsetedi. 

Ulıwma, puldı mámleketke tólegende ne, basqa organizaciyaǵa tólegende ne? Báribir tóleytuǵını sol pul ǵoy… Qullası, bul jerde artıqsha nárseler menen bastı qatırıp otırıwǵa qájet joq.

Al, bizdegi — ayzbergtiń túbi esaplanǵan testologları logikanıń ne ekenin bilmeytuǵın, «Ájiniyazdıń ákesi Qosıbay, onıń ákesi Baltabek, arǵı atası Aqjigittiń kásibi ne bolǵan?» degenge uqsas sorawlardı imtixanlarda abiturientler aldına qoyatuǵın hám bul procesde tikkeley mámlekettiń atınan qatnasatuǵın shólkemniń «bazardı» iyelep alıwı, men oylayman, jaslarımızdıń, sonıń menen birge watanımızdıń keleshegine, tágdirine óziniń tásirin tiygizbey qoymaydı. Jáne de ayırım jaslarımızdıń bul shólkem menen sudlasıp júrgenligi de biykar emes.

© Timur Daniyarov, 2019

Комментарии

Популярные сообщения из этого блога

NE USHÍN OQÍWǴA KIRIW SONSHELLI QÍYÍN? TESTLERDI TESTTEN ÓTKIZEMIZ

Jaqsı bilesiz, oqıwshılıq dáwirlerimizde muǵállimlerimiz ótilgen temalardı jaqsılap túsingen hám ol tuwralı óz pikirin anıq ayta alatuǵın oqıwshılardı ziyrek dep esaplaytuǵın edi. Sol gezleri aramızda eki betlik tekstti yadlap kelip, doskaǵa shıǵıp, zuwıldatıp aytıp beretuǵınlar da joq emes edi. «Mekteptegi ustazlarımız talay aytqan: “ Maǵan kitaptaǵı sózlerdi emes, óz túsinigińdi ayt”». E sińizde me, muǵállimlerimiz bizge ana tili sabaǵınan baqlaw jumısın alǵanda diktant jazdırıp — sawatımızdı, ádebiyat sabaǵınıń qadaǵalaw jumıslarında bolsa, bayan jumısı jazdırıp — sol kitaptaǵı ádebiy shıǵarmalardan ózimizge qanday tásirlerdi alǵanımızdı, olardıń mazmun-mánisi haqqında soraytuǵın hám til baylıǵımız óskenligin tekseretuǵın edi. Bıraq, heshqashan ádebiyat sabaǵınan test alınbaǵan! Sebebi, mektep programmasına ádebiyat sabaqlıǵınıń kirgiziliwindegi baslı maqset — oqıwshını kórkem ádebiyat úlgileri menen tanıstırıw hám onıń ádebiy sóylew tilin ósiriw. Al, kerisinshe, búg...

TEST?

Bilesiz, Avgust ayı jaqınlamaqta, imtixanlar máwsimi kiyatır. Mámlekettegi eń iri ekzamenaciya procesi aldınan test orayında xızmet alıp baratuǵın qánigeler orınlarda abiturientler menen ushırasıp, bolajaq studentlerdiń qızıqtırǵan sorawlarına juwaplar qaytarıp, maǵlıwmatlar bermekte. Usınday ushırasıwlardıń birinde qatnasqan tanısım maǵan azǵana bolsa da jańalıqlar haqqında aytıp berdi. Álbette, kúni-túni test sheship tayarlıq kórip atırǵan abiturientlerge imtixandı shólkemlestiriw tuwralı jańalıqlardan góri test sorawlarınıń qanday bolıwı qızıq. Sonıń ushın, ushırasıw dawamında qánigelerge testler qanday kóriniste bolıwı haqqındaǵı sorawdı beriw de yadtan shıqpaǵan hám bul sorawǵa bir ǵana gáp penen juwap qaytarılǵan: «Sabaqlıqlardıń qálegen jerinen soraw beremiz, buǵan haqımız bar!».  Negizinde bul postımnıń jazılıwına usı bir ǵana juwap túrtki boldı desem, qátelespeymen. Esletip óteyin, házir men sóz etejaq bolǵan temaǵa aldın da toqtalıp ótkenmen.  Qádirl...

JÁNE SOL GAZETA...

Insan ushın nan-suw qánshelli zárúr bolsa, búgingi kúnge kelip informaciya da sonshelli áhmiyetli bolıp barmaqta. Qáytkende de, XXI ásirde jasap atırmız... Sońǵı waqıtları social tarmaqlarda gazeta teması ústinde talas-tartıslar kóbeyip ketti. Eń xit «mashqala» da usı «gáziyt» bolıp tur. © Sputnik.uz Bir ǵana Aydana Allambergenovanıń «Gazeta óldi me?» degen maqalasınıń ataması jurnalistlerdiń hám gazeta oqırmanlarınıń teńizin tolqıtıp jibergen qusaydı. Usı úsh sózdiń arqasında hátteki ayırım húrmetli jurnalistlerimiz social tarmaqlarda ózleriniń múrájátleri menen de shıqtı. Bloger retinde óz pikirimdi bildiretuǵın bolsam, biziń gazetalarǵa heshqanday óshpenliligimiz joq. Tek májbúriy jazılıw máselesine kelgende ǵana qarsı shıǵıwımız múmkin. Sebebi, adamlarda tańlaw huqıqı bar — qálese oqıydı, qálemese — yaq. «Májbúriy-ıqtıyarıy» jazılıwdan payda kórip otırǵan — jalpaq tilde aytqanda — «klienti tayın bolǵan» gazetalar rawajlanıwdan toqtaydı. Olar ózleriniń ústinde ...