Misli kórilmegen báseki. San mıńlaǵan talabanlar. Ózbekstan ele bunshelli dárejedegi kóp dawagerlerdi kórmegen. Olardı sınaqtan ótkeretuǵın kún bolsa jaqınlap qalǵan.
© Education Quizzes |
Taptıńız, gáp hár jılı abiturientler arasında ótkeriletuǵın test sınaqları haqqında ketip atır.
Jańalıqlardı oqıy otırıp sonı túsiniw múmkin: bıyılǵı imtixanlar aldınǵı jıllardan parıq qılıwı kútilmekte. Imtixanlardı ótkeriw forması, waqtına baylanıslı hám basqa da ayırım ózgerisler bizde bar. Soǵan baylanıslı, Mámleketlik test orayınıń moynında da úlken juwapkershilikli wazıypa tur. Endi olar sonsha talabanlardıń arasınan bilimi kúshlilerdi ǵana saralap beriwi lazım.
Ózbekstanda joqarǵı oqıw orınlarına abiturientlerdi saralap alıwda standartlastırılǵan testlerden kóp jıllardan berli paydalanılıp kelinedi. Bul bahalaw usılı óziniń tezligi menen qosa korrupciyanıń júz beriw itimalınıń pás ekenligi menen de ádettegi imtixanlarǵa salıstırǵanda birqansha abzallıqlarǵa iye.
Lekin, lekin, lekin… Sonday bir tarawlar bar — olarda abiturientler tek mektepte alǵan bilimin ǵana emes, ayırıqsha talantı bar ekenligin de kórsetip beriwi zárúr. Biz aytıp atırǵan tarawlar: arxitektura, jurnalistika, kórkem-óner h.t.b.
Bul jónelisler boyınsha oqımaqshı bolǵan abiturientler tek Mámleketlik test orayı tárepinen dúzilgen testlerdi sheship qoymastan, dóretiwshilik imtixanlarda da qatnasıp, ayırıqsha qábiletlerin kórsetiwi kerek boladı. Tilekke qarsı, standartlastırılǵan testlerdiń múmkinshiligi usı jerge kelgende sheklenedi…
Mámleketlik test orayı testler menen baylanıslı imtixanlardı qánshelli dárejede ádalatlı etip ótkerip bermesin, biz joqarıda aytıp ótken dóretiwshilik imtixanlardı MTO emes, sol joqarı oqıw ornınıń óziniń professor-oqıtıwshıları ótkeredi, nátiyjelerdi bahalaydı. Sonlıqtan, endi bul jaǵında ádalat biz benen birge bolıwın heshkim anıq ayta almaydı.
Jeke ózim bunday dóretiwshilik imtixanlarda bolatuǵın fors-major jaǵdayları haqqında kóp ǵana «ápsanalardı» esitkenmen. Aytsa, isenbeytuǵın edim. Bıraq ta, ótken jılı QMUʼdıń arxitekturasınan «jıǵılıp» qaytıp sonı túsindim: men dóretiwshilik imtixanda emes, «kinopavelyon»da otırıp, 4 saat dawamında sızılma sızǵan ekenmen. Al, ol jerdegi ayırım «aktyor»lardıń ornına «kaskadyorlar» rol atqarıp beretuǵın qusaydı.
Dóretiwshilik imtixanlar elege shekem kópshilik ushın sırlılıǵınsha qalıp ketip atır: abiturientlerdiń bilimlerin kimler bahalaydı? nege tiykarlanıp bahalaydı? — ózi oqıwǵa kirip atırǵanlar — kimler? Bul — aysbergtiń suw astındaǵı bólegi. Hám, usınday sırlı proceske korrupciya aralaspawına heshkim kepillik bere almaydı, menińshe. Bálkim, sol sebepli bolsa kerek, kópshilik abiturientler bul imtixanlardıń jaqınına da jolamaydı, olarǵa isenbeydi.
Keliń, kópshiliktiń názeri boyınsha, bul «oyın»lar qalay júz beredi? — usını bir kórip shıqsaq.
Dáslep, perzentleriniń joqarǵı oqıw ornına irkilmey kirip ketiwin qáleytuǵın «Rokfeller»ler erteden ilajlar kóriwge ótedi. Aprel-May aylarınan-aq, «baxıtlı» abiturientlerimizdiń ata-anaları ózleriniń «pirlerine» sıyına baslaydı hám olardıń húrmetine ~7 mıń baks «sadaqa» keltiredi.
Óz ornında bul «sadaqalar» qabıl bolıp, «pozvonochnikler»diń perzentlerine imtixan waqtında qanday da bir «iláhıy» kúsh yar bolǵan halda, olar bul sınaqlardan «irkilmesten» ótip ketedi.
Kórkem óner tarawı boyınsha imtixanlarda bolsa korrupciya bolıwına jeke ózim onshelli isenbeymen. Sebebi, ol jerdegi ekzamenatorlardıń ózi de sol kórkem óner hám mádeniyat tarawı wákilleri — álbette, olar iskusstvonı — talanttı qádirlep biledi.
Lekin, bizde sonday «prestijnıy» oqıw baǵdarları bar — olarda oqıw ushın «glubokie znaniya» yaki talant bolıwı onshelli shárt emes. Tek ǵana sol jerdegi ekzamenatorlardıń «kopilkasın» toltırıp berseńiz bolǵanı — «Dengi reshayut vsyo!».
Eger kimdur «dóretiwshilik imtixanlarda hámmesi ádalatlı boladı» dep kepillik berse, bul — fantastika. Al, eger «imtixanlar ádalatlı túrde ótti» dese, endi bul — ulıwma fantastika
Búgin mámleket siyasatında korrupciyaǵa qarsı gúres ideyası ayırıqsha orındı iyeleydi. Prezidentimizdiń hár shıǵıp sóylegenlerinde aytatuǵın pikirleri de bunıń ayqın dálili.
Degen menen, ele kópshilik orınlarda bul illet saqlanıp qalmaqta. Ásirese, bilimlendiriw tarawın alıp qaraytuǵın bolsaq, bul jerdegi korrupciya — biz ushın eń úlken qáwip!
Balanı baqshaǵa beriw — para, mekteptegi juwmaqlawshı bahalar — para, kolledj-licey — gáp-sózsiz, para, (ayırım tarawlar boyınsha) joqarǵı oqıw ornına kiriw — para, ol jerdegi sessiyalar — para, diplom jumısı — para, diplomdı alıp bolǵan soń, jumısqa ornalasıw da — para.
Endi, bul basqıshlardan ótip kelgen kadr tuwralı jumıs procesinde de paraxorlıqqa berilmeydi dep ayta alamız ba? — Yaq! Sonsha jıllar dawamında «berip kelgen» shaxstıń endilikte «almawına» heshkim kepil bolmasa kerek.
Baǵana sóz etkenim, dóretiwshilik imtixan talap etiletuǵın oqıw baǵdarları: arxitektura, jurnalistikada oqıp atırǵan jaslar arasında da, tilekke qarsı, «olar» bar. Meyli olar oqıy bersin, meyli diplom alsın, bıraq ta bul «arxitektor» óziniń jayınıń tırnaǵın hadallap quyǵan joq. Sonlıqtan, onıń salǵan imaratı bir kúni bolmasa bir kún qulap túsiwi anıq.
«Jurnalistler» menen de tap sonday. Xalıqtıń dárti menen qızıqpasa, mashqalalardı sezbese, siyasattı túsinbese, kritikalıq pikirley almasa (ʻkritikalıq pikirlewʼ — kritikalaw degeni emes, waqıya hádiyselerdi analizlep, olarǵa baha bere biliw) onday jurnalisttiń barınan joǵı!
Men oylayman, bunday «jurnalistler»diń erteń korrupciya haqqında maqala jazıwǵa, hátteki pikir bildiriwge de haqısı joq. Óytkeni, waqtında ózleri sol «bulaqtıń» suwınan ishken.
Oqıwǵa qabıllawdaǵı dóretiwshilik imtixanlar haqqında kim qanday kóz-qarasta bolmasın, báribir heshkim aldınnan bir nárseni boljay almaydı.
Úmit etemen, jaqınlap qalǵan imtixanlar: hám testler, hám dóretiwshilik basqıshı — bárshesi ádalatlı ótedi. Sebebi, bıyılǵı jılı abiturientlerimiz sanı ádewir artqan. Báseki de soǵan jarasa.
Heshkim talantlı hám bilimli jastıń bir shette qalıp, jámiyetke degen isenimi tómenlep qalıwın qálemeydi. Óytkeni, bul jaslar — mámleket keleshegi. Sonı umıtpayıq, húrmetli ekzamenatorlar!
Kiyatırǵan imtixanlar máwsiminde bárshe abiturientlerimizge áwmet yar bolsın dep qalaman!
© Timur Daniyarov, 2019
Комментарии
Отправить комментарий